Giáo trình điện tử
Phương pháp nghiên cứu tài liệu
trong nghiên cứu khoa học

Giáo sư Jacques Wallet (Đại học Rouen, Pháp), trong một chuyến làm việc tại Đại học Bách khoa TP. Hồ Chí Minh, đã nói: "Biết đặt câu hỏi tốt có nghĩa là đã biết cách tìm được câu trả lời".

Trong tìm kiếm thông tin trên Mạng, biết đặt ra những câu hỏi tốt về chủ đề, biên độ và các khía cạnh liên quan, phạm vi giới hạn, các khái niệm quan trọng, v.v. chính là nền tảng để có được kết quả tốt. Và cần nhắc lại một lời khuyên tưởng như... ngược đời: để tìm kiếm thông tin trên Mạng, việc đầu tiên phải làm là không lên Mạng!

2. Làm chủ trình duyệt mạng

Đây là điệu kiện cần, nếu muốn thực hiện tốt quá trình tìm kiếm thông tin trên Mạng. Các trình duyệt (như Mozilla Firefox, Internet Explorer, Netscape, v.v.) có nhiều công cụ giúp duyệt mạng tốt hơn, quản lí và lưu trữ thông tin tốt hơn, an toàn hơn. Tốt nhất là nên tập để sử dụng tốt hai trình duyệt có cách tiếp cận khác nhau và bổ sung cho nhau. 

3. Chọn từ khoá tốt

Các công cụ, đặc biệt là các bộ máy tìm kiếm, thường chỉ có thể tìm được những gì nó đã lưu trữ một cách tự động máy móc mà hoàn toàn không hiểu ngữ nghĩa của từ. Do đó, người tìm kiếm thông tin phải là người bù đắp khiếm khuyết đó, bằng cách lựa chọn tốt những từ khoá xuất phát và liên tục ghi nhận, điều chỉnh bộ từ khoá trong suốt quá trình tìm kiếm sao cho phù hợp nhất.

Các nguồn tốt luôn là điểm tựa tốt, giúp người dùng Mạng định vị tốt, hướng đến những nơi có thông tin hữu ích cho các mục tiêu học tập, đào tạo, nghiên cứu.

Thông thường, một nguồn cung cấp thông tin nghiêm túc sẽ có mục giới thiệu các liên kết đã chọn lọc, có liên quan đến cùng lĩnh vực.

5. Luôn phân tích thông tin

Vì bất cứ ai cũng có thể đưa bất cứ thông tin gì lên Mạng, nên người dùng mạng rất cần có óc phân tích các thông tin tìm được, đánh giá nhanh độ tin cậy và giá trị của thông tin, tìm hiểu tác giả và thời gian cung cấp thông tin.

Một thông tin bình thường đã cần có độ xác tín như vậy, một thông tin có mục đích khoa học, giáo dục càng phải được yêu cầu cao hơn. Nguyên tắc này cần được giữ thường trực trong đầu, nhằm tránh xu hướng thái quá trong việc sử dụng thông tin khoa học kĩ thuật hiện nay: đưa vào tài liệu khoa học những thông tin tìm thấy trên Mạng mà chưa trải qua các bước phân tích, đánh giá nghiêm túc.

6. Lưu trữ và sắp xếp thông tin

Một trong những thói quen dẫn đến xu hướng không phân tích, đánh giá nghiêm túc các tài liệu tìm được trên Mạng, đó là do không biết lưu trữ và sắp xếp thông tin một cách trật tự và khoa học.

Biết làm chủ các trình duyệt sẽ có thể giúp sắp xếp, lưu trữ các nguồn cung cấp thông tin cần thiết, luôn sẵn sàng để có thể kiểm tra lại bất cứ thông tin, tài liệu nào đã tìm được.

Biết sắp xếp các tài liệu đã tìm được một cách trật tự, theo những phương pháp riêng (theo tác giả, theo chủ đề, theo thời gian,...) sẽ giúp quản lí tốt thông tin, tài liệu, đặc biệt là khi số lượng tài liệu trở nên quá nhiều. Điều đó có ý nghĩa quan trọng trong quá trình nghiên cứu, vì có thể dễ dàng tra cứu các thông tin tham khảo cần thiết vào bất cứ giai đoạn nghiên cứu nào, đối với bất cứ vấn đề nghiên cứu nào nảy sinh.

7. Biết tự giới hạn

Cái gì cũng có giới hạn. Thông tin trên Internet cũng có giới hạn, đặc biệt là về mặt thời gian. Người tìm kiếm không nên quá cầu toàn để mong tìm thấy tất cả mọi thứ mình muốn. Trên Mạng chỉ tồn tại những thông tin gì mà có người đưa lên. Có những thứ tuy muốn, nhưng không thể tìm thấy trên Mạng, cũng chỉ đơn giản vì không có ai đưa lên.

Rất thông thường, những thông tin cung cấp trên Mạng là nhằm góp phần trả lời cho câu hỏi: "Tìm thấy ở đâu?", tức là giúp tìm những thông tin dẫn tới những thông tin khác.

8. Luôn tỉnh táo

Nếu không giữ được sự tỉnh táo, người dùng mạng sẽ bị đắm chìm ngay trong một biển thông tin hỗn độn. Cần phải hiểu mình cần đi tìm gì, và có một chiến lược tìm kiếm rõ ràng.

Những người dùng mới thường có xu hướng chọn những website cung cấp thật nhiều thông tin, có thật nhiều người truy cập, vì không muốn mất nhiều thời gian để đi tới ngay cốt lõi vấn đề. Và sau một thời gian thích nghi với nguồn thông tin đó, họ có thể có ngay những kết quả chờ đợi.

Những người dùng có kinh nghiệm lại có xu hướng tìm những nguồn thông tin "hiếm", ít "phổ thông" hơn, có thể phải mất khá nhiều thời gian và công sức, nhưng bù lại họ có nhiều khả năng tìm được những kết quả độc đáo.

9. Phối hợp hài hoà các công cụ