Kể từ khi mở cửa internet năm 1997, Việt Nam dần dần trở thành một trong những nước có tốc độ phát triển hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông (CNTT-TT) cao hàng đầu thế giới nhờ các chính sách hậu thuẫn mạnh mẽ của Nhà nước. Diện mạo hạ tầng kỹ thuật thay đổi trong mọi lĩnh vực xã hội kéo theo những biến chuyển tích cực trong lĩnh vực giáo dục. Trên nền tảng đó, CNTT-TT cũng được ứng dụng ngày càng rộng rãi để đổi mới hoạt động dạy học, quản lý và điều hành giáo dục, cải thiện liên tục chất lượng của cả nền giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng. Đối với sinh viên, khả năng làm chủ các phương tiện CNTT-TT là một điều kiện cần thiết để hình thành nên năng lực công nghệ số, có vai trò không thể bàn cãi trong nền giáo dục đại học thế kỷ XXI. Người lao động phải thường xuyên tái định hướng, thay đổi chỗ làm, chức năng hay lĩnh vực nghề nghiệp… Do đó, sử dụng các công cụ số thành thạo, có ý thức và có chiều sâu sẽ trở thành chìa khoá giúp họ thành công. Trong bài này, chúng tôi nghiên cứu các mô hình năng lực công nghệ số đáp ứng nhu cầu xã hội phổ biến trên thế giới, và so sánh với hiện trạng tại Việt Nam nhằm gợi mở những hướng tiếp cận mới.
Mấy tuần nay, dư luận rộ lên câu chuyện Bộ Giáo dục và Đào tạo (BGD&ĐT) trình Chính phủ đề án “Nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý các cơ sở giáo dục đại học và các trường cao đẳng sư phạm đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo giai đoạn 2018-2025, tầm nhìn 2030”, trong đó kiến nghị chi 12.000 tỉ để tiếp tục đào tạo và thu hút thêm 9.000 tiến sĩ (TS) cho các trường đại học (ĐH) và cao đẳng sư phạm (CĐSP) trong vòng 8 năm. Rất nhiều ý kiến phản biện, đóng góp đã được nêu ra trên khắp các phương tiện thông tin đại chúng và mạng xã hội. Tựu trung, các ý kiến này đều xoay quanh các vấn đề sau đây: 1) số lượng TS tại các trường ĐH Việt Nam; 2) chất lượng và năng lực công bố quốc tế của các TS Việt Nam; 3) ngân sách đào tạo và chế độ đãi ngộ sau đào tạo TS. Trong bài này, tác giả sẽ lần lượt đề cập đến từng vấn đề dưới góc nhìn tổng hợp, có số liệu dẫn chứng và có đối chiếu quốc tế khi cần thiết, nhằm gợi ra những suy nghĩ lâu dài về sự nghiệp giáo dục và đào tạo của đất nước.
Trong bài trước, chúng ta đã phân tích những diễn biến của các phương án thay đổi thi cử mà Bộ GD&ĐT đã đưa ra. Dường như “sợi chỉ đỏ” dẫn dắt mọi phương án thay đổi này chỉ xoay quanh một chuyện: giảm số lượt thi của thí sinh, dù cho có những sự thay đổi “quay ngoắt 180°” so với liền trước đó (và lần nào cũng được biện minh có cơ sở lí luận hay thực tiễn). Trong khi, lẽ ra phải đặt các nguyên tắc về giáo dục làm chủ đạo, rồi các giải pháp kĩ thuật cụ thể mới được xây dựng xung quanh đó, trước sau có thể có đôi chút khác biệt tuỳ hoàn cảnh nhưng không bao giờ đi ngược lại các nguyên tắc định hướng. Bản thân người viết đã từng phản biện cho phương án thay đổi kì thi năm 2014, nay xin tiếp tục nêu một giải pháp trung gian giữa hai phương án 1 và 2 của Bộ GD&ĐT, tạm gọi là phương án 4, như bảng bên dưới.
Trong vài chục năm qua, có thể nói rằng chưa khi nào nền giáo dục nước ta lại ngập trong không khí quyết tâm đổi mới thi cử như trong nửa đầu năm nay. Nhưng trái với sự rầm rộ quyết liệt các nhà lãnh đạo ngành, dư luận có vẻ như vẫn chưa thực sự được thuyết phục trước những biện pháp thay đổi đưa ra một cách sơ sài và vội vã. Câu hỏi chính đặt ra là giáo dục-dạy học như thế nào, đổi mới thi cử vì cái gì, thì dường như mỗi người một ý.
Năm 2013, GS Ngô Bảo Châu đã từng cho rằng nên bỏ kì thi tốt nghiệp THPT [1] và mới đây lại khẳng định một lần nữa quan điểm ấy [2]. Ý kiến này được nhiều người ủng hộ, với luận điểm chủ đạo là kì thi tốt nghiệp THPT nhiều tiêu cực, thiếu độ tin cậy, tính chọn lọc không cao, cho nên cần bỏ để ưu tiên kì thi tuyển sinh đại học. Thoạt nhìn, quan điểm này có vẻ có lí và dễ áp dụng; tuy nhiên, phân tích kĩ thì đó là một cách diễn giải sai bản chất vấn đề. Ở đây, tôi chỉ xin nói về vai trò tự thân của chuyện thi cử trong giáo dục phổ thông; còn mối liên hệ đối với việc tuyển sinh đại học sẽ bàn đến trong một dịp khác.
